Αφιέρωμα Κοζάνη

Το Λαογραφικό μουσείο της Κοζάνης.

Ο νομός Κοζάνης αποτελεί τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας και μάλιστα η πόλη αποτελεί την <<πρωτεύουσα>> της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας καθώς είναι η έδρα της. Απέχει 125 χλμ από τη Θεσσαλονίκη και 470 χλμ από την Αθήνα. Η εναλλαγή του ορεινού με το πεδινό, τα βουνά με τις εύφορες πεδιάδες, τον Αλιάκμονα ποταμό και την τεχνητή λίμνη του Πολύφυτου, καθιστά το νομό ως πόλο έλξης για όλους τους παραθεριστές.

Περίπου στο κεντρικό τμήμα της πόλης βρίσκεται η πλατεία Νίκης, όπου γύρω της στέκονται πολλά νεοκλασικά κτήρια όπως το Δημαρχείο και η Εθνική τράπεζα Ελλάδος. Νότια βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Νικολάου, πολιούχου της πόλης και δίπλα υψώνεται το καμπαναριό του το οποίο χτίστηκε το 1855. Σήμερα είναι το σύμβολο της πόλης, γνωστό επίσης με το όνομα του Κοζανίτη ομογενή ¨Μαμάτσιο¨ , ο οποίος δώρισε το ρολόι. Τα περισσότερα πολιτιστικά, αθλητικά γεγονότα της περιοχής παίρνουν μέρος στην συγκεκριμένη πλατεία. Η τελευταία ανακαίνισή της έγινε τη δεκαετία του 1980 και σε διάφορα σημεία βρίσκονται προτομές του Γεωργίου Λασσάρη, Γεωργίου Σακελλαρίου και το άγαλμα του Αρχιεπισκόπου Ιωακείμ.

Οι απόκριες στην πόλη έχουν μια ιδιαιτερότητα που τις κάνει να ξεχωρίζουν. Οι εκδηλώσεις ξεκινούν με χορούς και τραγούδια την Τσικνοπέμπτη, 12 μέρες πριν τη Μεγάλη Αποκριά και την τελευταία βδομάδα γίνεται ένα πραγματικό ξεφάντωμα από μεταμφιεσμένους και μη, που χορεύουν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Το βράδυ της Αποκριάς, μετά την απογευματινή

παρέλαση αρμάτων, ανάβουν σε κάθε γειτονιά οι ¨φάνοι¨. Γύρω από τη φωτιά συνεχίζεται ολονύχτιο γλέντι με Κοζανίτικα σκωπτικά και παραδοσιακά τραγούδια της Αποκριάς.

Εκτός από την αποκριά, άλλες εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στην πόλη είναι τα Λασσάνεια, στο τέλος του καλοκαιριού. Αποτελούνται από θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, αθλητικούς αγώνες κ.α. Η ετήσια εμποροπανήγυρη Νιάημερος γίνεται την πρώτη Τρίτη του Οκτώβριο στην ομώνυμη περιοχή της πόλης.

Η Κοζάνη μέχρι τον 19^ο αιώνα, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, με ειδικό ¨φιρμάνι¨ ήταν υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος. Οι κατακτητές ήταν λίγοι και η πόλη απόφυγε την αγριότητα, εκτός από τις περιόδους των καταστροφικών επιδρομών. Έτσι ο πληθυσμός της αυξάνει συνεχώς από κατοίκους των γύρω περιοχών που δέχονται επιθέσεις από τους Τούρκους. Το 1664 θεμελιώνεται ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Νικολάου- προστάτη της πόλης- ανεγείρεται ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις σπάνιες τοιχογραφίες, ενώ το 1855 ανεγείρεται το επιβλητικό καμπαναριό. Στα 1668 συστήνεται η πρώτη σχολική βιβλιοθήκη, που με το χρόνο θα γίνει η ιστορική βιβλιοθήκη της Κοζάνης, με σπάνια χειρόγραφα, αρχέτυπα, σουλτανικά φιρμάνια, περγαμηνές, παλαίτυπα έντυπα και βιβλία που ξεπερνούν τις 200.000 και την περίφημη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου. Το 1745 μεταφέρεται η έδρα της Επισκοπής Σερβίων και Κοζάνης και ανεγείρεται το Επισκοπείο.

Οι κάτοικοι καταφέρνουν να αναπτύξουν την οικοτροφία, τη βιοτεχνία, την κτηνοτροφία και στα μέσα του 17^ου αιώνα ξεκινούν την επικοινωνία τους με την Κεντρική Ευρώπη, Βιέννη, Βούδα, Πέστη, Βελιγράδι κ.α. Η επαφή με την Ευρώπη προάγει την περιοχή οικονομικά, πνευματικά και κοινωνικά, ενώ τη μεταβάλλει με το χρόνο σε αστικό κέντρο και επίκεντρο όλης της γύρω περιοχής. Η επαφή αυτή με την Ευρώπη προάγει την Κοζάνη οικονομικά, πνευματικά και κοινωνικά, ενώ τη μεταβάλλει με το χρόνο σε αστικό κέντρο και επίκεντρο όλης της γύρω περιοχής.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο, δωρεά του Δήμου στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Η έκθεση στον πρώτο όροφο εγκαινιάστηκε το 1989. Στις συλλογές του μουσείου περιλαμβάνονται ευρήματα προϊστορικών μέχρι παλαιοχριστιανικών χρόνων από διάφορες θέσεις του νομού. Το Λαογραφικό μουσείο στεγάζεται στο τετραώροφο μεγαλοπρεπές κτίριο, παραδοσιακής, Μακεδονικής αρχιτεκτονικής των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Το κτίριο είναι ιδιοκτησία του Συνδέσμου και ανεγέρθηκε κατά τα έτη 1980-1983. Στους υπόγειους χώρους στεγάζονται οι συλλογές Φυσικής Ιστορίας και στους τέσσερεις ορόφους εκτίθενται οι συλλογές του Ιστορικολαογραφικού τμήματος. Ιδρύθηκε το 1969 και εγκαινιάστηκε επίσημα τη 10^η Οκτωβρίου 1987. Νέο κτίριο διώροφο κατ’ επέκταση του πρώτου ανεγέρθηκε το έτος 1993 για τη στέγαση ιστορικών κειμηλίων, της Πινακοθήκης, της συλλογής γραμματοσήμων και του φωτογραφικού τμήματος.

Το Αρχοντικό Βούρκα είναι κτίσμα του 18^ου αιώνα, το οποίο παρουσιάζει ενδιαφέρον από αρχιτεκτονικής κυρίως άποψης και έχει χαρακτηρισθεί ως ιστορικό μνημείο. Διασώζει τον περίβολο και την αυλή του και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αστικής μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Στο εσωτερικό του κτηρίου υπάρχουν ενδιαφέρουσες ξύλινες διακοσμημένες οροφές και μούσαντρες. Στο αρχοντικό δεν υπάρχει οργανωμένη έκθεση. Φυλάσσεται σ’ αυτό σημαντικός αριθμός μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών και ψηφιδωτών από τον Κόμανο και άλλες περιοχές του νομού, καθώς και ένα σύνολο φορητών εικόνων και λειτουργικών βιβλίων από τους Πύργους και την Αιανή.

Το έτος 1878 στην περιοχή του όρους Βούρινον, 4 χλμ από την Κοινότητα Χρωμίου και 37 χλμ από την Κοζάνη, έγινε η επανάσταση της επαρχίας Ελίμειας για την κατάργηση της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ένωση με την Ελλάδα. Η επανάσταση αυτή ήταν η πρώτη οργανωμένη ένοπλη αντίσταση του Μακεδονικού Ελληνισμού κατά του βουλγαρικού επεκτατισμού και του πανσλαβιστικού κινδύνου. Άρχισε μ’ αυτήν ο Μακεδονικός Αγώνας με την κλαγγή των όπλων, που συνεχίστηκε μέχρι το 1908. Το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα αποτελεί σήμερα μια όαση μέσα σ’ ένα ορεινό τοπίο, που αναζωογονεί τον επισκέπτη με τον καθαρό αμόλυντο αέρα, του αναθερμαίνει την εθνική του μνήμη και του υπενθυμίζει το χρέος του προς τον τόπο για την αδιάσπαστη συνέχεια του Ελληνισμού. Μια εποχή που στηρίχθηκε στις κάθε είδους θυσίες των γενεών από την ομηρική ακόμα εποχή και διατηρήθηκε χάρη στο πάθος του Έλληνα για την ελευθερία και την πίστη του στην ιερότητα και το δίκαιο των αγώνων του.

Η Πτολεμαϊδα είναι μία πόλη στην καρδιά της Δυτικής Μακεδονίας που οφείλει το όνομά της στον Πτολεμαίο, τον στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και μετέπειτα ιδρυτή της ομώνυμης δυναστείας των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο. Σήμερα είναι πασίγνωστη παγκοσμίως για τα περίφημα λιγνιτωρυχεία της και τους Ατμοηλεκτρικούς Σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 600 μ. και σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της πόλης έπαιξε η ύπαρξη του μαύρου χρυσού, του λιγνίτη, που χρόνια ολόκληρα ήταν στα σπλάχνα της περιοχής.

Τα Σέρβια είναι μια από τις σημαντικότερες πόλεις του νομού. Βρίσκονται στις Βορειοδυτικές απολήξεις των Πιερίων όρεων, 26 χλμ. νοτιοανατολικά της Κοζάνης. Είναι η σύντομη και προσιτή διαδρομή από την πρωτεύουσα του νομού προς την Κατερίνη κατά την οποία ο ταξιδιώτης συναντάει μοναδικά τοπία και ανεπανάληπτες φυσικές ομορφιές. Έγιναν Δήμος το 1965 λόγω των πολύ σημαντικών Βυζαντινών μνημείων που υπάρχουν σε γειτονικό λόφο της πόλης.

Το Βελβεντό, είναι χτισμένο στους πρόποδες των Πιερίων και στα πόδια του έχει την τεχνητή λίμνη του Πολύφητου. Απέχει 33 χλμ. από την Κοζάνη. Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων μιας και η έρευνα σε αρχαιολογικούς χώρους όπως Βασιλάρα ράχη, Γρατσάνη, Παλαιόκαστρο, Μπράβας, έχει δείξει πως η περιοχή κατοικείται συνεχώς από την προϊστορική εποχή με σημαντική ανάπτυξη κατά περιόδους. Τα αξιόλογα Βυζαντινά, μεταβυζαντινά και νεότερα μνημεία μαρτυρούν τη σημαντική ανάπτυξη του τόπου κατά τη νεότερη εποχή. Η απαράμιλλη ομορφιά του τοπίου, τα ενδιαφέροντα μνημεία, αξιόλογη πολιτιστική κίνηση, η ζεστή φιλοξενία των κατοίκων, αποτελούν πόλο έλξης για πολλούς επισκέπτες. Δίπλα στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, βρίσκεται το παλιό Αρρεναγωγείο, αξιόλογο κτίσμα όπου σύντομα θα λειτουργήσει Αρχαιολογικό και Βυζαντινό Μουσείο για να φιλοξενήσει τη συλλογή ευρημάτων από αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή, αλλά και φορητές Βυζαντινές εικόνες και κειμήλια. Σήμερα οι δύο αξιόλογες συλλογές του Μορφωτικού Ομίλου, είναι επισκέψιμες στους χώρους που στεγάζονται. Η αρχαιολογική συλλογή αποτελείται από εκατοντάδες αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής Βελβέντου. Η λαογραφική συλλογή, αποτελείται από πλήθος αντικειμένων από την κοινωνική ζωή των Βελβεντινών του προηγούμενου και του πρώτου μισού αυτού του αιώνα.

Ο Δήμος Αιανής ανήκει διοικητικά στο Νομό Κοζάνης και βρίσκεται στο νότιο τμήμα του. Η γεωγραφική θέση της περιοχής ορίζεται δυτικά από το όρος Βούρινος, νότια και ανατολικά από τα όρη των Καμβουνίων και ανατολικά από τη λίμνη του Πολυφύτου. Το αρχαιολογικό μουσείο θεμελιώθηκε το 1991. Κατασκευάστηκε σύμφωνα με μελέτη της Α.Ν.Κ.Ο, εγκεκριμένη από τη Διεύθυνση Μελετών Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού. Βρίσκεται στο στάδιο αποπεράτωσης. Στις συλλογές περιλαμβάνονται ευρήματα της Αιάνης και ευρήματα από τους δορυφορικούς οικισμούς της ίδιας πόλης. Η αρχική κατοίκηση του αρχαιολογικού χώρου της Αιάνης τοποθετείται στα προϊστορικά χρόνια. Ήκμασε στα αρχαϊκά και κλασσικά χρόνια, οπότε χρονολογούνται πολλοί κτιστοί τάφοι, λακκοειδείς τάφοι και δημόσια κτίρια. Η εγκατάλειψη του οικισμού και του νεκροταφείου τοποθετείται στον 1^ο αιώνα π.Χ, ίσως εξ’ αιτίας καταστροφικού σεισμού. Συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1983. Αποκαλύφθηκαν σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα, συστάδες τάφων και οργανωμένα νεκροταφεία, τα οποία χρονολογούνται από τα προϊστορικά ως τα υστεροελληνιστικά χρόνια. Ο χώρος της πόλης στο λόφο της Μεγάλης Ράχης ταυτίζεται με βεβαιότητα με την γνωστή από τις πηγές Αιανή, η οποία ήταν η πρωτεύουσα του βασιλείου της Ελίμειας. Έχουν κατασκευαστεί στέγαστρα στη Δεξαμενή, στο Σπίτι με τις Σκάλες και σε τμήμα της Αγοράς. Επίσης στο μεγαλύτερο μέρος της νεκρόπολης με τους κτιστούς κιβωτιόσχημους τάφους. Ο Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, βρισκόταν μέχρι πρόσφατα στο κέντρο του σύγχρονου οικισμού της Αιάνης. Το 1996 ισοπεδώθηκε από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε την περιοχή. Τουλάχιστον στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτελούσε καθολικό μοναστηριού. Η εκκλησία που παρουσίαζε εσωτερικά και εξωτερικά κλιμάκωση των στεγών ως μονόχωρη, με τρίβηλο μεταξύ κυρίως ναού και νάρθηκα φαίνεται ότι είχε διαφορετική μορφή. Η ίδρυση του μνημείου τοποθετείται στον 10^ο-11^ο αιώνα.

Μια όμορφη κωμόπολη στο κέντρο του Δήμου, είναι η Νεάπολη που προσφέρεται σαν ορμητήριο για θερινό, αλλά κυρίως για χειμερινό τουρισμό. Η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Δημοτικού Καταστήματος φιλοξενεί μεγάλο αριθμό θεατρικών και μουσικών εκδηλώσεων. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργία- με σπουδαιότερες καλλιέργειες αυτές των καπνών και των σιτηρών, η κτηνοτροφία και το εμπόριο. Ένα χιλιόμετρο πριν την πόλη της Νεάπολης, υπάρχει χώρος αναψυχής με γήπεδο ποδοσφαίρου, ψησταριές και κιόσκια, όπου δίνεται η ευκαιρία στον επισκέπτη να ψήσει ακόμη και να κατασκηνώσει, απολαμβάνοντας καθαρό αέρα με θέα τον ποταμό Αλιάκμονα. Ο επισκέπτης του Δήμου μπορεί να απολαύσει φανταστικά τοπία σε δασώσεις πλαγιές με πλούσια βλάστηση, πλήθος άγριων λουλουδιών και να περπατήσει στις καταπράσινες όχθες του ποταμού.

Ο δήμος Τσοτυλίου εκτείνεται στο δυτικό άκρο του νομού και αποτελεί το 9% του νομού. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο κέντρο του Δήμου παρατηρείται σταθερότητα στον πληθυσμό με το πέρασμα των χρόνων, αντίθετα από τους γύρω οικισμούς. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ο πληθυσμός της περιοχής πολλαπλασιάζεται και οι δεκάδες οικισμοί σφύζουν από ζωή. Το κτήριο που στεγάζεται σήμερα το δημαρχείο είναι το παλιό Οικοτροφείο Τσοτυλίου. Εδώ και εκατονταετίες, οι κάτοικοι της Δυτικής Μακεδονίας μετανάστευαν και ξενιτεύονταν μαζικά προς εύρεση μιας καλύτερης ζωής.

Στα σύνορα των νομών Κοζάνης- Καστοριάς, το όρος Βόϊο με τα εξαιρετικής ομορφιάς μικρά και μεγάλα χωριά του, τα περίφημα τοξωτά γεφύρια του και τα μυστηριακά του δάση, αποτελεί ελκυστική πρόταση για τους φίλους της φύσης και της πεζοπορίας. Στους πρόποδές του βρίσκεται χτισμένο το Τσοτύλι.

                           

Κατερίνα Σαϊσανά

ΠΗΓΗ